VAR Là Gì? Cách Hoạt Động Và Những Tranh Cãi Xoay Quanh Công Nghệ VAR Trong Bóng Đá
Trong những năm gần đây, tại các giải bóng đá lớn chúng ta đã dần quen thuộc với một cụm từ đó là: VAR. Từ những trận đấu đỉnh cao tại World Cup, Champions League cho đến các giải quốc nội như Premier League hay La Liga,... công nghệ VAR xuất hiện và tạo ra những khoảnh khắc gây tranh cãi kịch tính. Nhưng thực chất, VAR có ý nghĩa như thế nào? Nó hoạt động ra sao và tại sao lại gây nhiều tranh cãi đến vậy? Dù được giới thiệu là một bước tiến công nghệ giúp bóng đá chính xác và công bằng hơn, nhưng không ít lần VAR lại khiến cầu thủ, huấn luyện viên và cả người hâm mộ phải phàn nàn vì những quyết định khó hiểu.
Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu chi tiết về công nghệ VAR – cách hoạt động, ưu điểm, những điểm còn gây tranh cãi và liệu VAR có đang thực sự giúp bóng đá tốt hơn hay không ?
VAR là gì?
VAR là viết tắt của Video Assistant Referee – hay còn gọi là trợ lý trọng tài video. Đây là một hệ thống công nghệ hỗ trợ trọng tài chính trong việc đưa ra quyết định chính xác hơn bằng cách xem lại tình huống qua video quay chậm từ nhiều góc máy khác nhau.
Công nghệ VAR lần đầu tiên được áp dụng thử nghiệm vào năm 2016 và chính thức đưa vào sử dụng tại World Cup 2018. Kể từ đó, VAR trở thành một phần không thể thiếu trong nhiều giải đấu lớn như Premier League, La Liga, Serie A, Champions League và EURO.
Mục tiêu chính của VAR là giúp hạn chế các sai sót nghiêm trọng trong các tình huống quan trọng ảnh hưởng đến kết quả trận đấu, bao gồm:
- Bàn thắng (Goal) – Kiểm tra tình huống việt vị, lỗi cầm tay, hoặc phạm lỗi trước khi ghi bàn.
- Phạt đền (Penalty) – Hỗ trợ xác định tình huống có phạm lỗi trong vòng cấm hay không.
- Thẻ đỏ trực tiếp – Xem xét lại các hành vi nghiêm trọng cần phạt thẻ đỏ trực tiếp.
Tuy VAR không can thiệp vào tất cả các tình huống trên sân, nhưng nó đóng vai trò như một công cụ "bảo hiểm" để giảm thiểu sai lầm rõ ràng và thay đổi kết quả trận đấu một cách công bằng nhất có thể.
VAR hoạt động như thế nào?
Mặc dù VAR hỗ trợ trọng tài chính, nhưng quyết định cuối cùng vẫn thuộc về trọng tài trên sân. Quá trình vận hành của VAR tuân theo một quy trình chặt chẽ và thường diễn ra theo các bước sau:
1. Phát hiện tình huống nghi ngờ
Một trong bốn tình huống quan trọng (bàn thắng, penalty, thẻ đỏ trực tiếp, nhận diện nhầm cầu thủ) xảy ra trên sân. Trọng tài chính có thể ra dấu yêu cầu kiểm tra VAR, hoặc chính tổ VAR tại phòng điều khiển chủ động thông báo cho trọng tài nếu phát hiện có dấu hiệu sai sót nghiêm trọng.
2. Kiểm tra video
Tổ VAR sẽ có ít nhất 4 người theo dõi lại tình huống qua nhiều góc quay và tốc độ khác nhau. Họ sử dụng phần mềm hiện đại để xác định chính xác diễn biến.
3. Giao tiếp với trọng tài chính
Sau khi kiểm tra, VAR sẽ thông báo lại kết quả đánh giá cho trọng tài chính qua tai nghe. Có hai khả năng:
- Trọng tài không cần xem lại video nếu tổ VAR xác nhận không có sai sót nghiêm trọng.
- Trọng tài yêu cầu xem lại (hoặc được khuyên nên xem lại) tình huống trực tiếp trên màn hình đặt cạnh sân – gọi là On-field Review (OFR).
4. Quyết định cuối cùng
Dù VAR có thể gợi ý, trọng tài vẫn là người đưa ra quyết định cuối cùng. Sau khi xem lại băng hình, trọng tài có thể giữ nguyên hoặc thay đổi phán quyết ban đầu của mình.
Những tranh cãi xoay quanh VAR
Dù ra đời nhằm nâng cao tính công bằng trong bóng đá, VAR vẫn gây ra nhiều tranh cãi trong cộng đồng người hâm mộ, giới chuyên môn và cầu thủ. Dưới đây là một số vấn đề nổi bật:
1. Mất cảm xúc bóng đá
Một trong những phàn nàn phổ biến nhất là VAR làm gián đoạn trận đấu. Những khoảnh khắc ăn mừng sau bàn thắng bị "đóng băng" khi cầu thủ phải chờ đợi xem bàn thắng có được công nhận hay không. Điều này khiến nhiều người cho rằng VAR đang làm mất đi cảm xúc thuần tuý mà bóng đá mang lại.
2. Quyết định vẫn mang tính chủ quan
Mặc dù có sự hỗ trợ của công nghệ, trọng tài vẫn đưa ra quyết định cuối cùng, và đôi khi, chính việc "xem lại video" vẫn mang tính phán đoán. Có những pha bóng gây tranh cãi ngay cả khi đã xem kỹ lại nhiều lần – ví dụ như lỗi dùng tay, va chạm nhẹ trong vòng cấm,…
3. Thời gian xử lý quá lâu
Trong một số trận đấu, việc kiểm tra VAR kéo dài tới vài phút, khiến trận đấu bị ngắt quãng và gây ức chế cho người xem. Dù FIFA đã yêu cầu cải thiện tốc độ xử lý, nhưng nhiều tình huống vẫn mất nhiều thời gian khiến trận đấu bị "mất nhịp".
4. Tranh cãi về lỗi việt vị
VAR giúp phát hiện việt vị cực kỳ chính xác, nhưng nhiều pha việt vị chỉ lệch vài milimet cũng bị thổi phạt. Điều này khiến người hâm mộ cho rằng VAR đang quá máy móc và không còn xét đến yếu tố "cảm quan thi đấu".
5. Thiếu minh bạch ở một số giải đấu
Không phải giải đấu nào cũng công khai đoạn hội thoại giữa trọng tài và tổ VAR, điều này khiến người xem không hiểu được quá trình phân tích và lý do ra quyết định. Một số giải như Ngoại hạng Anh từng bị chỉ trích vì sự thiếu minh bạch này.
VAR – Nên tiếp tục hay cần thay đổi?
Sự xuất hiện của công nghệ VAR là bước tiến đáng kể trong việc nâng cao tính công bằng cho bóng đá hiện đại. Tuy nhiên, sau một thời gian áp dụng, VAR vẫn còn gây ra nhiều tranh cãi về hiệu quả thực sự cũng như tác động tới nhịp độ và cảm xúc trận đấu.
Bên cạnh những lợi ích rõ ràng như hỗ trợ trọng tài và hạn chế sai sót, VAR cũng bộc lộ một số điểm hạn chế cần được điều chỉnh. Việc này đòi hỏi không chỉ cải tiến về mặt kỹ thuật mà còn cần sự thống nhất trong cách vận hành và áp dụng trên toàn cầu.
Ngoài ra, bóng đá vẫn là môn thể thao của cảm xúc, vì vậy việc sử dụng công nghệ cần hài hòa giữa yếu tố chính xác và tính hấp dẫn tự nhiên của trận đấu. Điều quan trọng là phải đảm bảo sự minh bạch, nhanh gọn và nhất quán trong từng tình huống để VAR thực sự trở thành công cụ hỗ trợ chứ không phải làm lu mờ bản sắc bóng đá.