Vòng loại Giải vô địch bóng đá thế giới hay vòng loại World Cup, là quá trình mà một đội tuyển bóng đá đại diện cho một quốc gia phải trải qua để đạt đủ điều kiện tham dự vòng chung kết Giải vô địch bóng đá thế giới (FIFA World Cup). Đây là một giải đấu đường trường kéo dài trong ba năm giữa các đội tuyển bóng đá nam quốc gia, nhằm sàng lọc từ 211 đội xuống chỉ còn 32 đội đủ điều kiện tham dự vòng chung kết World Cup (sẽ được mở rộng lên 48 đội từ năm 2026 trở đi).
Các giải đấu vòng loại được tổ chức ở sáu khu vực lục địa của FIFA (Châu Phi, Châu Á, Bắc-Trung Mỹ và Caribbean, Nam Mỹ, Châu Đại Dương, Châu Âu) bởi các liên đoàn tương ứng của họ. Tại đây các đội tuyển trong mỗi châu lục sẽ thi đấu với nhau để tranh suất đại diện cho liên đoàn tham dự World Cup. Đối với mỗi châu lục, FIFA quyết định trước số lượng đội bóng được tham dự vòng chung kết, được phân bổ cho từng khu vực lục địa, dựa trên số lượng hoặc đẳng cấp tương đối của các đội trong mỗi liên đoàn.
Đội chủ nhà của World Cup sẽ tự động nhận được một suất tham dự. Không giống như nhiều môn thể thao khác, kết quả của các kỳ World Cup trước hoặc của giải vô địch lục địa không được tính đến. Cho đến năm 2002, nhà đương kim vô địch World Cup cũng nhận được một suất vào thẳng và được miễn thi đấu vòng loại, nhưng bắt đầu từ World Cup 2006, điều này không còn nữa. Vòng loại hiện tại là vòng loại FIFA World Cup 2022 bắt đầu vào năm 2019 và kết thúc vào năm 2022.
Trong nhiều năm, vòng loại Giải vô địch bóng đá thế giới đã phát triển, từ khi không có vòng loại vào năm 1930, khi giải đấu này có tính chất mời gọi và chỉ có 13 đội tham gia, cho đến quá trình kéo dài ba năm như hiện tại. Trận đấu vòng loại World Cup đầu tiên được diễn ra vào ngày 11 tháng 6 khi Thụy Điển đánh bại Estonia 6-2 tại Stockholm. Bàn thắng đầu tiên trong một trận đấu vòng loại World Cup được ghi vào phút thứ bảy của trận đấu: nó được ghi lại theo một số nguồn là bàn thắng của đội trưởng Thụy Điển Knut Kroon, hoặc theo các nguồn khác là bàn phản lưới nhà của thủ môn Evald Tipner bên phía Estonia.
Trong khi số lượng các đội tham dự vòng chung kết tăng đều đặn (ban đầu là 16 đội từ năm 1934 đến 1978, cho đến 24 đội từ năm 1982 đến 1994, và cuối cùng là 32 đội từ năm 1998 đến nay), định dạng vòng loại về cơ bản là giống nhau xuyên suốt lịch sử World Cup. Các đội đã được chia theo châu lục, và họ thi đấu tại một số địa điểm cố định, với một hoặc hai suất được trao cho những đội chiến thắng trong các trận play-off liên lục địa.
Luật tính điểm
Vòng loại World Cup ở các liên đoàn châu lục thường bao gồm một số giai đoạn thi đấu theo bảng hoặc đấu loại trực tiếp. Đối với thể thức thi đấu theo bảng, ba điểm được trao cho một trận thắng, một điểm cho một trận hòa và không có điểm nào cho một trận thua. FIFA đã thiết lập cách sắp thứ tự cho các đội bằng điểm nhau:
- Hiệu số bàn thắng thua
- Số bàn thắng ghi được
Trong trường hợp hai tiêu chí trên bằng nhau, các tiêu chí tie-breaker sau đây sẽ được sử dụng:
- Số điểm thu được nhiều hơn trong các trận đấu giữa các đội bằng điểm
- Hiệu số bàn thắng bại trong các trận đấu giữa các đội bằng điểm
Bàn thắng được ghi trên sân khách trong các trận đấu giữa hai đội bằng điểm, nếu hai đội có tỷ số hòa trong tất cả các trận đối đầu nhau.
Trường hợp các đội vẫn ngang bằng nhau ở các tiêu chí trên, thì một trận play-off trên sân trung lập, với hiệp phụ và loạt sút luân lưu nếu cần thiết sẽ được diễn ra nếu FIFA cho rằng trận play-off như vậy có thể được tổ chức trong lịch thi đấu quốc tế phối hợp. Nếu điều này được coi là không khả thi, thì kết quả sẽ được xác định bằng chỉ số fair-play và sau đó là bốc thăm.
Lưu ý rằng không phải lúc nào ứng dụng tie-breaker cũng được áp dụng. Trong khi nó được sử dụng ở vòng loại năm 2010, vòng loại World Cup 2006 áp dụng chỉ số đối đầu trước khi tính đến hiệu số bàn thắng bại (mặc dù hệ thống này - nếu có - được sử dụng trong chính vòng chung kết năm 2006). Nếu những quy tắc này được áp dụng vào năm 2006, thì Nigeria sẽ giành vé dự World Cup chứ không phải là Angola.
Loại trực tiếp
Hầu hết các cặp đấu loại trực tiếp (chẳng hạn như vòng play-off liên lục địa và nhiều trận sơ loại) đều được thi đấu theo thể thức hai lượt trên sân nhà và sân khách. Đội nào ghi được tổng số bàn thắng nhiều hơn sau hai lượt trận sẽ thắng chung cuộc. Luật bàn thắng trên sân khách được áp dụng nếu hai đội có số bàn thắng ghi được ngang nhau. Nếu những quy tắc này không phân định được đội thắng chung cuộc, hiệp phụ và loạt sút luân lưu sẽ được áp dụng.
Đôi khi - thường là khi một đội tham gia không có đủ cơ sở vật chất để tổ chức các trận đấu quốc tế, thì các trận đấu được diễn ra theo một lượt đi, trong trường hợp đó, các trận đấu chỉ diễn ra trong 90 phút theo dự kiến sẽ chuyển sang hiệp phụ và sau đó là đá luân lưu nếu cần. Ngoài ra, các trận đấu "sân nhà" của một đội tuyển có thể được tổ chức ở các quốc gia trung lập, hoặc đôi khi một đội sẽ tổ chức cả hai lượt đấu trên sân của họ. Trong trường hợp thứ hai, đội khách sẽ vẫn được coi là đội "nhà" cho một trong hai lượt - điều này có thể quyết định đội nào thắng chung cuộc theo luật bàn thắng sân khách, như đã xảy ra ở vòng loại CONCACAF năm 2010.
.jpg)
Vòng loại châu Á:
Châu Á có 46 đội tham dự vòng loại để dành 4,5 suất tham dự World Cup 2022. Theo đó, thể thức sẽ được tiến hành như sau:
Vòng 1: 12 đội tuyển xếp hạng FIFA từ hạng 35 – 46 sẽ bốc thăm thi đấu vòng tròn hai lượt trận trên sân nhà và khách. Sáu đội tuyển dành chiến thắng ở vòng 1 sẽ giành quyền vào vòng 2.
Vòng 2: 40 đội tuyển gồm các đội tuyển có thứ hạng FiFa từ 1 – 34 và 6 đội tuyển thắng vòng 1 được chia thành 8 bảng, mỗi bảng có 5 đội, sau đó thi đấu hai trận với mỗi đội trong bảng (sân nhà và sân khách, tổng cộng 20 trận đấu mỗi bảng). 8 đội nhất bảng và 4 đội nhì bảng có thành tích tốt nhất giành quyền vào vòng 3, đồng thời giành quyền vào thẳng vòng chung kết Cúp bóng đá châu Á 2023 tại Trung Quốc. Nếu Qatar giành ngôi nhất bảng hoặc nằm trong 4 đội nhì bảng có thành tích tốt nhất, họ sẽ được miễn tham dự vòng 3 do là chủ nhà của Giải vô địch bóng đá thế giới 2022, và khi đó, đội nhì bảng xếp thứ 5 cũng giành quyền vào vòng 3.
Vòng 3: 12 đội tuyển vượt qua vòng 2 sẽ được chia thành hai bảng với 6 đội mỗi bảng, sau đó thi đấu hai trận đấu với mỗi đội trong bảng (sân nhà và sân khách, tổng cộng 30 trận đấu mỗi bảng). Hai đội nhất, nhì ở mỗi bảng sẽ giành quyền tham dự vòng chung kết World cup 2022.
Vòng 4: Hai đội tuyển đứng thứ ba ở mỗi bảng đấu của vòng 3 sẽ thi đấu với nhau trong một trận đấu duy nhất để xác định đội dành 0,5 vé cuối cùng và tham dự trận play-off liên lục địa. Nếu giành chiến thắng trong vòng play-off liên lục địa, đội tuyển đó cũng sẽ giành quyền tham dự vòng chung kết World cup 2022.
Vòng loại châu Âu
Khu vực châu Âu được FIFA dành cho 13 suất tham dự World Cup 22 và 55 đội tuyển trực thuộc liên đoàn bóng đá châu Âu (UEFA) sẽ tham dự vòng loại để dành lấy 13 suất đó.
Cụ thể, vòng loại World Cup khu vực châu Âu sẽ có 2 giai đoạn và được tiến hành theo thế thức sau đây:
Vòng bảng: 55 đội tuyển được chia thành 10 bảng gồm các bảng 5 đội hoặc 6 đội, trong đó 4 đội tuyển tham dự vòng chung kết UEFA Nations League 2021 sẽ được chia vào các bảng 5 đội, 10 đội nhất bảng sẽ vượt qua vòng loại và giành vé trực tiếp dự vòng chung kết FIFA World Cup.
Giai đoạn play-off: 10 đội nhì của các bảng sẽ tham gia cùng với 2 đội tuyển khác dựa trên bảng xếp hạng của Nations League (2 đội nhất bảng đến từ các hạng đấu tại Nations League nằm ngoài top 20 của vòng loại bảng).
12 đội tuyển này sẽ được chia thành ba nhánh, mỗi nhánh 4 đội, thi đấu loại trực tiếp trong nhánh, với 3 đội thắng ở ba nhánh sẽ có vé tham dự World Cup.
Vòng loại châu Phi
Liên đoàn bóng đá châu Phi (CAF) gồm có 54 thành viên được FIFA dành cho 5 suất tham dự vòng chung kết FIFA World Cup 2022 tại Qatar.
Để dành được một trong 5 suất này thì các đội tuyển thuộc CAF sẽ trải qua một vòng loại tương đối khắc nghiệt như sau:
Vòng 1: 28 đội tuyển thuộc CAF xếp hạng từ hạng 27–54 tính theo bảng xếp hạng FIFA sẽ thi đấu vòng sơ loại bằng hai lượt trận trên sân nhà và sân khách để chọn ra 14 đội thắng giành quyền vào vòng 2.
Vòng 2: 40 đội tuyển bao gồm các đội có thứ hạng từ 1 – 26 và 14 đội thắng của vòng 1 sẽ được chia thành 10 bảng, mỗi bảng 4 đội để thi đấu vòng tròn một lượt trên sân nhà và sân khách.
10 đội nhất bảng giành quyền vào vòng 3.
Vòng 3: tại vòng này, 10 đội nhất bảng của vòng 2 thi đấu trên sân nhà và sân khách bằng hai lượt.
5 đội thắng vượt qua vòng loại và đến với vòng chung kết FIFA World Cup 2022.
Vòng loại khu vực Nam Mỹ
Liên đoàn bóng đá Nam Mỹ (CONMEBOL) gồm có 10 thành viên và giành 4,5 suất tham dự ngày hội bóng đá lớn nhất hành tinh.
Nam Mỹ là khu vực có tỉ lệ được tham dự World Cup lớn nhất do trình độ của các đội tuyển là tương đối cân bằng và thuộc top đầu của thế giới.
Do chỉ có 10 đội tuyển nên vòng loại World Cup khu vực Nam Mỹ cũng diễn ra tương đối đơn giản.
Theo đó, 10 đội tuyển sẽ thi đấu vòng tròn một lượt cả đi và về để tìm ra bốn đội dẫn đầu dành vé trực tiếp đến với ngày hội bóng đá lớn nhất hành tinh.
Còn đội đứng thứ 5 sẽ tham dự vòng play off liên lục địa để đoạt tấm vé còn lại.
10 đội tuyển ở khu vực này bao gồm: Brazil, Argentina, Chile, Urugoay, Paragoay, Ecuado, Venezuela, Colombia, Peru, Bolivia.
Vòng loại khu vực CONCACAF
Liên đoàn bóng đá Bắc, Trung Mỹ và Caribe (CONCACAF) có 35 thành viên sẽ cạnh tranh nhau 3 suất đến thẳng vòng chung kết World Cup và 01 suất tham dự trận play off liên lục địa.
Thể thức thi đấu vòng loại của khu vực này cũng mới thay đổi và được tiến hành như sau:
Vòng 1: Các đội tuyển có thứ hạng từ 6 đến 35 theo bảng xếp hạng FIFA khu vực CONCACAF sẽ thi đấu theo hình thức vòng tròn tính điểm.
Gồm 6 bảng và mỗi bảng 5 đội, chọn ra đội đứng đầu của mỗi bảng giành quyền vào vòng 2.
Vòng 2: 6 đội đứng đầu mỗi bảng ở vòng 1 thi đấu theo thể thức lượt đi – lượt về, chọn ra 3 đội thắng cuộc giành quyền vào vòng loại thứ 3.
Vòng 3: Tại vòng này, 3 đội thắng từ vòng 2 sẽ kết hợp với 5 đội đứng đầu bảng xếp hạng FIFA khu vực CONCACAF thi đấu theo thể thức vòng tròn tính điểm, chọn ra 3 đội đứng đầu giành quyền vào vòng chung kết FIFA World Cup và đội đứng thứ 4 giành quyền đá trận play-off liên lục địa để giành vé.
Vòng loại khu vực châu Đại Dương
Liên đoàn bóng đá Châu Đại Dương (OFC) có 11 đội tuyển và được dành 0,5 suất dự Vòng chung kết FIFA World Cup hay nói cách khác là khu vực này thi đấu vòng loại để chọn ra 1 đội tham dự trận play off liên lục địa với các châu lục khác.
Sau khi Australia gia nhập liên đoàn bóng đá châu Á để mong có cơ hội tham dự World Cup nhiều hơn thì đại diện thường cạnh tranh 0,5 vé với họ tại OFC là New Zealand gần như là bá chủ của châu lục này.
Tuy nhiên để dành lấy 0,5 vé đó thì họ cũng phải trải qua 1 vòng loại như các châu lục khác và thể thức của vòng loại này như sau:
Vòng bảng: 11 đội tuyển thuộc OFC được chia thành 2 bảng (bảng A có 5 đội và bảng B có 6 đội), dựa trên xếp hạng FIFA của các đội.
Vì các quốc gia hầu như là các đảo nhỏ nên các đội tuyển tại khu vực này sẽ thi đấu vòng tròn 1 lượt tại địa điểm trung lập.
2 đội có thành tích xuất sắc nhất của mỗi bảng sẽ bước vào vòng 2.
Vòng knock-out: 4 đội tuyển thi đấu loại trực tiếp lượt đi – lượt về, trong đó vòng bán kết diễn ra vào tháng 9 năm 2021 và trận chung kết diễn ra vào tháng 10.
Đội thắng trận chung kết sẽ tham dự vòng play-off liên lục địa để dành vé đến với Vòng chung kết FIFA World Cup 2022.